جت فن چیست؟ خواه در تونل ها، خواه مجتمع های مسکونی یا اداری، هر ساختمان مستلزم امکاناتی به منظور تهویه ی قوی به خصوص در فضا هایی نظیر پارکینگ ها می‌باشد. حال جت فن چیست؟ جت فن یکی از قوی ترین سیستم های تهویه در دنیاست که امروزه با شناخت کاربری و مزیت‌های آن روز به روز بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد. ما در این مقاله قصد داریم که شما را با نحوه ی کارکرد جت فن ها، مزیت آن ها، انواع آن و چند نمونه ی پیاده‌سازی شده ی آن آشنا کنیم.
همانطور که میدانیم، هوای پارکینگ ها و تونل ها، به دلیل تردد مداوم ماشین ها و موتور ها، همواره پر از گازهای سمی مانند مونوکسید کربن است. اگر مونوکسید کربن موجود در هوای پارکينگ تخلیه نشود، نه تنها به سلامتی افراد آسیب وارد کرده و تنفس آنها را با مشکل مواجه میکند، بلکه منجر به خوردگی بدنه ماشین ها نیز میشود. مهمترین مزیت استفاده از سیستم کنترل و تخلیه دود توانایی تغییر مسیرهای جریان هوا در پارکینگ و خارج کردن آن ها هنگام حادثه است. بدون سیستم کنترل دود، آتش سوزی ممکن است به اندازه ای بزرگ شود که نتوان آن را از طریق عملیات آتش نشانی کنترل نمود، و منجر به خسارت شدید نظیر حادثه ی لیورپول، ۲۰۱۷/۱۲/۳۱، یا حتی سقوط ساختمان بالای پارکینگ (مسکو ، ۸/۱۰ /۲۰۱۷) شود.
جت فن چیست؟
جت فن ها گونه ای از فن های محوری (آکسیال) می باشند که راه حلی برای کنترل آلودگی هوا در محیط های زیرزمینی نظیر تونل ها، پارکینگ های طبقاتی و.. هستند که از طریق جریان مستقیم هوا به القای هوا به یک نقطه خروجی مشترک کمک می کنند. جت فن ها، که به عنوان فن های ضربه ای یا القایی نیز شناخته می‌شوند، جریان طبیعی بین هوای تامین‌کننده و هوایی که باید به بیرون برود را تامین میکند. در حقیقت بدنه و فرم فیزیکی پروانه های استفاده شده در این سیستم ها به گونه ای است که در فشار استاتیکی بالا، میتواند هوا را از محیط آلوده به محیط مطلوب جا به جا نماید و برعکس.
سیستم های جت فن می توانند به عنوان راه حلی برای محدود کردن دمای داخل پارکینگ کار کنند یا مسیر ورود ایمن را برای آتش نشانان فراهم کنند. این دو حالت عملیاتی مختلف است که اغلب به آنها به عنوان پاک سازی دود و کنترل دود گفته می شود. آنچه این دو را از یکدیگر متمایز می کند، شیوه ی طراحی جت فن است، ساده بگوییم، کنترل دود به نرخ خروجی بیشتر و جت فن های قوی تر نیاز دارد، بنابراین گران‌تر است.
از آنجا که جت فن ها فقط در نقاط خاصی نصب می شوند، بنابراین کمتر از ۰٫۵٪ از سطح سقف را اشغال می کنند، این امر سبب میشود که هم ارتفاع سقف خیلی پایین نیاید و مشکلی برای تردد خوردو ها پیش نیاید، هم فضای کافی برای سایر تاسیسات در سقف وجود خواهد داشت. این امر سبب صرفه جویی زیادی در زمان و هزینه نیز می شود.
جت فن ها، هم روشی برای کنترل دود هستند، هم پاک سازی دود. از این نوع فن ها در فضاهایی نظیر پارکینگ ها، تونل ها و هرجای دیگری که نیاز به تهویه دارد استفاده می‌کنند. در حقیقت وظیفه ی اصلی جت فن ها جا به جایی هوا می‌باشد.
برای تخلیه دود ناشی از تجمع هوای آلوده یا دود ناشی از آتش سوزی تصادفی، در محیط هایی نظیر پارکینگ ها یا تونل ها، نیاز به نصب اگزاست فن است. دلیل استفاده از جت فن f300 و سایر جت فن ها در نقاط زیرزمینی و تونل ها، ساختار پره های آن ها است. در مقاله ” جت فن F300 چیست و چگونه کار میکند” به توضیح کامل در مورد مدل F300 پرداختیم که بهتون پیشنهاد می کنیم مطالعه کنید
اجزای جت فن
برای اینکه سیستم به حداکثر پتانسیل مطلوب برسد و در مواقع اضطراری بهترین عملکرد را داشته باشد، نیاز است که تک تک اجزای سیستم به درستی کار کند.
مهمترین اجزای سیستم جت فن الکتروموتور، بدنه، جعبه اتصال و پروانه ی اصلی می‌باشد.
الکتروموتور
قلب اصلی سیستم جت فن در حقیقت همان الکتروموتور است که باعث میشود پره ها به حرکت درآیند و سیستم شروع به کار کند. در حقیقت کیفیت موتور، کیفیت جت فن را مشخص میکند. اگر توانایی موتور در زمینه هایی مانند تحمل حرارت و فشار بالا باشد، قیمت جت فن نیز بالاتر است. برای محافظت از موتور در دماهای خاص، از ترمیستورهای PTC استفاده میشود.
بدنه
بسته به نوع کاربرد جت فن، بدنه ی جت فن انواع گوناگونی دارد:
- گالوانیزه داغ ( استاندارد)
- پیش گالوانیزه ( قابل استفاده در مراکز کنترل تهویه)
- فولاد ضد زنگ (در فضایی که اتمسفر آن خورنده باشد.)
در حقیقت بدنه ی جت فن از اجزای سیستم محافظت میکند و آنها را کنار هم نگاه میدارد. بدنه ی برخی جت فن ها به گونه ای طراحی شده است که می تواند جهت جریان هوای خروجی را به منظور تهویه ی مناسب در شرایط مختلف اقلیمی تغییر دهد، به این نوع جت فن ها جت فن موزی یا Banana Fan گفته میشود.
جعبه اتصال
جعبه اتصال استاندارد به منظور اتصال سریع و آسان در خارج از بدنه ی فن نصب میشود. جنس آن بسته به نوع کاربرد جت فن از عایق IP65، آلومینیوم ریخته گری یا فولاد ضدزنگ است.
پروانه ی فن
پروانه ی جت فن که باتوجه به کاربرد آن فرم های گوناگونی را داراست، جریان هوای لازم جهت تهویه را تامین میکند. تیغه های آن معمولا یک جهته و برگشت پذیر بوده و از آلومینیوم ریخته گری شده ساخته میشود.
یکی از بزرگ ترین معضلاتی که در پارکینگ ها و تونل ها وجود دارد خفقان هواست. از آنجایی که خیلی از این فضا ها در زیرزمین یا در محیط هایی هستند که تهویه به صورت طبیعی امکان‌پذیر نیست، بنابراین برای تهویه باید از یک وسیله استفاده شود. این وسیله، جت فن است که از انواع شیوه های تهویه به صورت مکانیکی محسوب می شود. که در مقاله “ ۵ کاربرد انواع جت فن” به انواع کاربرد های جت فن پرداختیم که بهتون پیشنهاد می کنیم مطالعه کنید
انواع جت فن ها
به طور کلی و ابتدایی بخواهیم بگوییم، جت فن ها به دو دسته ی اصلی محوری و گریز از مرکز تقسیم می‌شوند.
تفاوت اصلی بین این دو، نوع ستونی از جریان هواست که القا می کنند. جت فن های محوری یک ستون افقی را القا می کنند، این در حالیست که جت فن های گریز از مرکز یک ستون را با شیب خاص تهیه می کنند.
جت فن های محوری برای تهویه و ایجاد حرکت هوا در فضای پارکینگ ماشین و همچنین خطوط رانندگی مناسب هستند، در حالیکه، جت فن های گریز از مرکز عموماً نمای کمتری دارند، بنابراین می توان از آنها در مناطق کم سقف نظیر تونل های زیرزمینی و مترو استفاده کرد. پنکه های جت سانتریفیوژ، به ویژه IFFT ، برای گاراژهایی که سقف آن ها بلند است مناسب هستند، زیرا محور کج ستون این اجازه را می دهد تا جت فن در سقف نصب شود در حالی که حرکت هوا را همواره به زمین نزدیکتر میکند.
این دسته بندی کلی بود، حال اگر بخواهیم باتوجه به نوع کاربری و ساختار پره جت فن ها را دسته‌بندی کنیم، تنوع آنها خیلی بیشتر میشود. در اینجا نمونه‌ای از این انواع را مختصرا ذکر میکنیم.
- جت فن ساده: این نوع جت فن که نسبت به بقیه بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، شامل همان اجزاییست که در قبل به آنها پرداختیم، و از آن در پارکینگ‌ها، تونل ها، زیرگذرها و سوله ها در موارد خاص (به طور کل جت فن ها برای تهویه کارگاه ها و سوله ها زیاد مورد استفاده قرار نمیگیرند مگر در موارد خاص) استفاده میشود. قیمت جت فن ساده از بقیه انواع پایینتر می‌باشد.
- جت فن دو سو یا دو جهته: این نوع جت فن، همانطور که در بخش پروانه ی فن به آن اشاره شد، دارای فرم خاصی از پروانه می‌باشد که میتواند جهت جریان هوا را تغییر دهد. از این جت فن هم در پارکینگ ها و تونل های زیرگذر استفاده میشود.
- جت فن موزی: به این نوع جت فن هم در بخش بدنه اشاره شد، در حقیقت ساختار این نوع جت فن به گونه ای است که میتواند جهت خروجی جریان هوا را کنترل کند. به این نوع جت فن، جت فن قابل تنظیم نیز می گویند. در تونل هایی که دارای قوس هستند، از این نوع جت فن برای تهویه ی طولی استفاده میشود که جهت خروجی هوا را بتوانند با زاویه ی مناسب تنظیم کنند.
- جت فن سانتریفیوژ: جت فن هایی که در بالا به آنها اشاره کردیم از انواع محوری بودند، اما جت فن سانتریفیوژ از نوع گریز از مرکز بوده و در نتیجه نحوه ی هدایت جریان هوای آن به گونه ای متفاوت است. این جت فن ها که به آنها جت فن کتابی نیز می‌گویند، افت فشار بیشتری را تولید کرده و ارتفاع کمتری دارند، بنابراین در محیط هایی که ارتفاع سقف آنها کم است مورد استفاده قرار میگیرند.( مانند پارکینگ هایی که سقف آنها کوتاه است.)
جت فن ها همچنین امکان نگهداری گازهای آلاینده در سطوح پایین غلظت را بدون نیاز به راه اندازی کل سیستم تهویه پارکینگ فراهم می‌کنند. با راه اندازی فقط فن های القایی، در ترکیب با طراحی سیستم های تهویه پهنه بندی شده یا مرحله ای و یک سیستم تشخیص دود، می توان مصرف برق و سر و صدا را کاهش داد و عمر مفید تجهیزات را افزایش داد. با تهویه ضربه ای، می توان سیستم های کنترل دود را طراحی کرد تا در هنگام آتش سوزی استفاده شود.
چند نمونه پیاده‌سازی شده جت فن
از انواع پروژه ها میتوان به بیمارستان ایلازیک (Elazig City Hospital) در ترکیه، مسجد چاملیجا (Çamlıca Mosque) در استانبول ترکیه، بیمارستان ایکیتِلی استانبول (Istanbul Ikitelli City Hospital)، شهرک مسکونی ماسلاک ۱۴۵۳ (Maslak 1453) در آنکارا، مرکز بهداشتی سلامتی اِتلیک (Etlik Integrated Health Campus) در آنکارا، تونل‌های اُویت (Ovit Tunnels) در آرزروم ترکیه، مرکز بهداشتی سلامتی بیلکِن (Bilkent Health Campus) در آنکارا اشاره کرد.
بعد از اینکه متوجه شدیم که جت فن چیست، انواع آن چیست و اجزای آن شامل چه چیزهایی می‌باشد، بد نیست این را هم اضافه کنیم که جت فن ها نوعی تهویه هستند که به کانال کشی و داکت نیازی ندارند و این ویژگی مهم موجب صرفه جویی در هزینه و انرژی شده، ظاهری تمیزتر به وجود آورده و نگهداری آن نیز آسان تر است. استفاده از جت فن ها باعث صرفه جویی حدودا ۳۳ سانتیمتر در ارتفاع هر طبقه می شود و همچنین به صرفه جویی گسترده ای در هزینه های ساخت و حفاری کمک می کند.