دمپر دستی به وسیله دریچه ای که در آن تعبیه شده کار تنظیم جریان هوا را انجام می دهد. به این نحو که با باز، بسته یا تنظیم دریچه آن جریان هوای محیط تنظیم می شود.
(این سیستم به منظور قطع کردن سیستم تهویه هوای مرکزی (گرمایش یا خنک کننده) نیز مورد استفاده قرار می گیرد.)
این گونه دمپرها در کانال ها و مجاری هوا، دودکش‌ها، هواسازها و دیگر مواردی از این قبیل کاربرد دارند. در بازار با نام دمپر هوا، ولوم دمپر و دمپر بین کانالی شناخته می شوند.
عملکرد این دمپرها شباهت بسیار زیادی به شیر آب دارد. همان طور که شیر آب را می توان به اندازه دلخواه باز یا بسته نمود و از میزان آب خروجی استفاده کرد؛ در خصوص دمپرها نیز این امر صادق بوده و با باز و بسته یا تنظیم کردن به طور دلخواه میزان جریان هوای محیط تنظیم می شود. دمپر چیست؟
به جهت عملکرد بهینه و کاهش هزینه‌ها و همچنین شرایط متفاوت جریان هوا و بالا بردن کیفیت هوای محیط انتخاب دمپر مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است.
در هر محیط با توجه به ابعاد و اندازه محیط، شرایط کاری (خانگی، اداری، تجاری یا کارگاهی) و محل نصب دمپر گزینه‌های مختلفی از نظر حجم، توان و دور موتور جهت شناسایی و نصب وجود دارد. زیرا اگر دمپر مورد استفاده نسبت به محیط کوچک یا بزرگ باشد یا دور موتور آن نیز کم یا زیاد باشد کارایی مناسبی در محیط مد نظر نخواهد داشت.
با توجه به اینکه جنس دمپرهای دستی از نوع گالوانیزه، استنلس استیل و آلومینیوم است؛ از مقاومت بالایی برخوردار بوده و عمر مفید بسیار بالایی نیز دارند.
پره‌ها: در هنگام انتخاب دمپر مناسب باید به طراحی پره ها و زاویه های خمیدگی آنها دقت کنیم. به دلیل اینکه با توجه به نوع و زاویه پره ها دمپر هوا را به بیرون رانده یا به داخل می کشد.
سیستم های باز و بسته شدن: دمپرها به سه شکل دستی، برقی یا بادی (پنوماتیک) کنترل می شوند.
در روش دستی به وسیله دست (با چرخاندن اهرم)، در روش برقی به وسیله موتور الکتریکی و در روش بادی یا پنوماتیک به وسیله شدت جریان باد وظیفه تنظیم جریان هوای محیط را انجام می دهند.
(با توجه به ابعاد دمپر، قدرت موتور آنها متفاوت است؛ هر چه دمپر بزرگ تر، موتور آن نیز بزرگ تر و بالعکس)
بوش ها و یاتاقان ها: این قسمت نیز جهت حرکت راحت و سریع پره های دمپر طراحی و ساخته شده است که با توجه به مواردی چون دمای محیط، اشتعال‌زا بودن یا نبودن، قابلیت شستشو و میزان کارکرد از انواع مختلفی برخوردار هستند.
فریم: این قسمت نیز دارای اهمیت ویژه ای است. چرا که فریم دمپر باید به گونه ای طراحی و ساخته شود که پره‌ها بدون هیچ‌گونه مشکلی و به راحتی حرکت کرده و به چرخش خود ادامه دهند.
لازم به ذکر است که چهارچوب فریم با توجه به ابعاد دمپر، نوع و ضخامت ورق بدنه متفاوت است. (یا کوچک ترین نقصی در تولید فریم ممکن است با اولین چرخش پره، موجب گیر کردن (در اصطلاح جام شدن) یا شکستن پره های دمپر شود.)
این دمپرها جهت تنظیم جریان‌ها یا متوقف کردن آن در کانال ها مورد استفاده قرار می گیرند. از این رو ممکن است یا روی خط اصلی کانال در شبکه هوادهی (تنظیم جریان هوای اصلی) یا روی هر اتاق به صورت مجزا قرار بگیرند.
با توجه به اینکه در دمپر نصب شده روی خط اصلی کانال تنظیم جریان هوا برای کل ساختمان یا شبکه اعمال می شود. ولی اگر به صورت جداگانه و برای هر اتاق یا راهرو یک دمپر اختصاص داده شده باشد؛ می توان به صورت دلخواه جریان هوای محل مورد استفاده را تنظیم نمود.
بنابراین به نظر می رسد اگر دمپر به صورت مجزا روی هر اتاق نصب باشد؛ موجب بهبود کیفیت و تأثیر دمپر دستی می گردد.
برای جلوگیری از سوختن پره های دمپر، در بین پره ها عایق های نسوز الاسترومیکی قرار داده شده است.
دمپر کانالی نوع خاصی از دمپر دستی است که جهت کنترل و تنظیم جریان هوا در یک سیستم سرمایشی یا گرمایشی مورد استفاده قرار می گیرد.
به منظور کارایی بهتر این دمپرها و تهویه سریع و مطبوع به چند منطقه مختلف تقسیم می شوند.
به این صورت که در طول روز هوای گرم به اتاق اصلی رفته و شب ها به اتاق خواب ها هدایت می شود؛ با این کار کمک می کند تا فضاهای خالی ساختمان خنک باقی بماند.
تنها مزیت انتخاب و استفاده از دمپر کانالی پایین بودن سطح هزینه و مصرف انرژی آن است که مورد توجه اکثر فعالان صنعت ساختمان جهت بهبود کیفیت جریان هوای محیط قرار گرفته است.
از معایب این مدل از دمپرها می توان به این مورد اشاره نمود که با توجه به اتوماتیک بودن موتور الکتریکی آنها، در صورت بروز مشکل از کار نمی افتد و به حالت ایمن نمی رود. به عبارت دیگر در حالت عادی یا بروز مشکل به کار خود ادامه می دهد.
این نوع دمپر از یک یا چند پره تشکیل شده است که این پره ها به هم متصل بوده و به صورت دستی یا الکتریکی شروع به کار می کند.
از این رو به منظور کنترل و تنظیم میزان عبور هوا از کانال یا دریچه هوا از دمپر بین کانالی استفاده می شود. بدین صورت که می توانیم حجم جریان هوا داخل کانال ها یا پشت دریچه‌های هوا را تنظیم نموده یا قطع کنیم.
دمپر بین کانالی نیز از انواع مختلفی برخوردار بوده که به شرح زیر عبارت است از:
حال که با دمپرها، انواع و کاربرد و تأثیر دمپر دستی در ساختمان ها و دیگر اماکن آشنا شدیم؛ باید بدانیم که محل نصب آنها نیز کجا است؟!
دمپرها بیشتر در زیر زمین‌ها و یا اتاق های زیر شیروانی نصب می شوند.
در دمپر دستی به وسیله ای میله یا بندی که در کنار آن تعبیه شده، می توان آن را خاموش و روشن یا میزان هوای ورودی و خروجی را تنظیم نمود.
همان‌طور که می دانید هر وسیله یا دستگاهی که ساخته می شود باید مرحله آزمون و خطا را طی کرده تا به مرحله تأیید نهایی رسیده و سپس به بازار عرضه شده و مورد استفاده قرار گیرد.
از همه این ها که بگذریم یکی از نکاتی که در نحوه کارکرد و تهویه مطبوع هوای محیط نقش مهم و اساسی دارد، تنظیم دمپرها است.
به این طریق که در طول تابستان به دلیل اینکه هوای سرد را باید به بالای خانه انتقال داد تا دمای معتدل و خنک تری در محیط برقرار شود.
اما بر عکس در ماه سرد سال باید خلاف این کار را انجام داد تا دمای معتدل و گرمی در محیط داشته باشیم. یعنی هوای گرم به بالای اتاق رفته و هوای سرد در پایین قرار گرفته و محیط گرم می شود.
«نکته قابل توجه اینکه گاهی اوقات اشخاص از نحوه تنظیم دمپر اطلاعی ندارند. در این صورت باید با متخصصین مربوطه تماس حاصل نموده تا با حضور و تنظیم دقیق دمپرها، بتوانیم از هوا و دمایی خوب و مطبوع در محیط بهره‌مند شویم.»